کاوش موضوع تمایز سلولی
صفحه اصلی
تمایز سلولی
دِگَرسانِش یاخته‌ای یا تَمایُز یاخته‌ای (Cellular differentiation) فرآروندی است که طی آن یاخته‌ها از نظر ویژگی‌های عملکردی به سطح بالاتری گذار می‌کنند. عملیات «دگرسانش» در طول رشد و نمو یک جاندار پریاخته (از تخمک بارورشدۀ تک‌یاخته‌ای به سامانه‌ای پیچیده از یاخته‌ها و بافت‌های گوناگون) بارها صورت می‌گیرد.
در زیست‌شناسی تکوینی، دگرسانش یاخته‌ای فرآروندی است که یک یاخته از یک گونه به گونه‌ای دیگر تغییر می‌کند. بیشتر یک یاخته به گونه‌ای ویژه‌یافته‌تر تغییر می‌کند. فراروند دگرسانش چندین بار در درازای تکوین یک جاندار پریاخته‌ای که از یک زیگوت (یاختۀ زاگ) ساده به یک سامانۀ پیچیده از گونه‌های بافت‌ها و یاخته‌ها تغییر می‌کند، رخ می‌دهد. دگرسانش در درازای دوران بزرگسالی همچنان ادامه پیدا می‌کند. برخی از دگرسانش ها در پاسخ به برخورد با پادگن رخ می‌دهند. دگرسانش به طرز چشمگیری باعث تغییر اندازه، شکل، پتانسیل غشا، فعالیت سوخت‌وسازی و پاسخ‌دهی به نشال‌ها (سیگنال‌ها) در یاخته می‌شود. این دگرگونی‌ها بیشتر ناشی از دیسشهای (رفورم) بسیار مهار شده در بیان ژن و موضوع مطالعه در اپی‌ژنتیک (epigenetics) استند. با چند استثنا، دگرسانش یاخته‌ای خود به تنهایی هرگز باعث دگرش در زنجیرۀ DNA نمی‌گردد؛ بنابراین، یاخته‌های گوناگون می‌توانند ویژگی‌های فیزیکی بسیار متفاوتی داشته باشند با وجودی که ژنگان یکسانی دارند.
سطوح مختلفی از توانایی یاخته برای دگرسانش به گونه‌های دیگر یاخته، وجود دارد. یاخته‌ای که می‌تواند به همهٔ انواع یاخته‌ها، از جمله بافت جفتی دگرسانش یابد، با عنوان همه‌تَوان (totipotent) شناخته می‌شود. در پستانداران، تنها یاختۀ زاگ و بلاستومرهای پس از آن همه‌توان‌اند، در حالی که در گیاهان بسیاری از یاخته‌های دگرسانش‌یافته می‌توانند با تکنیک‌های سادهٔ آزمایشگاهی همه‌توان شوند. یاخته‌ای که می‌تواند به همهٔ گونه‌های یاخته از یک جاندار بزرگسال دگرسانش یابد، پُرتوان (pluripotent) نامیده می‌شود. چنین یاخته‌هایی در گیاهان رده بالاتر یاخته‌های مریستماتیک (meristematic) و در جانداران یاخته‌های بنیادی رویانی (embryonic stem cells) نامیده می‌شوند، هر چند برخی گروه‌ها حضور یاخته‌های همه‌توان بزرگسال را گزارش می‌دهند.
القای بیان چهار عامل رونویسی Oct4، Sox2، c-Myc و Kfl4 (عوامل Yamanaka) از راه ویروس برای ایجاد یاخته‌های پرتوان القایی (iPS) از فیبروبلاست‌های بزرگسال بسنده است.
یک یاختۀ چندتوان (multipotent)، یاخته‌ای است که می‌تواند به چندین یاختۀ گوناگون اما مرتبط به هم دگرسانش یابد. یاخته‌های کم‌توان (Oligopotent)، بسیار محدودتر از یاخته‌های چندتوان اند، اما هنوز هم می‌توانند به شمار کمی از گونۀ یاخته‌های مرتبط به هم دگرسانش یابند. در پایان، یاخته‌های تک‌توان (unipotent) استند که تنها می‌توانند به یک گونه یاخته دگرسانش یابند، اما توانایی خودنوزایی (self-renewal) دارند. در یاخته‌آسیب‌شناسی (cytopathology)، سطح دگرسانش یاخته‌ای به عنوان یک شاخص اندازه‌گیری پیشرفت سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. درجۀ (Grade) رشد سرطان نشانگر میزان دگرسانش یک یاخته در یک تومور است.... بیشتر در ویکی پدیا
